Siirtli Hemşerimiz Murat Akdemir'in Kaleminden: Geleneksel Mimarilerimiz

İnsanların barınma ihtiyacı, en temel ihtiyaçlardandır. Bu nedenle tarihin ilk dönemlerinden beri, insanlar kafalarını sokabilecekleri, gecenin karanlığında güvende olup, uyuyup dinlenebilecekleri meskenler inşa etmeye çalışmışlardır.

-Tarihte; ilk taş devri olarak kabul edilen ve Latince'de eski çağ anlamına gelen Paleolitik; Yani kaba taş devrinde, insanlar ağırlıklı olarak, doğal barınakları ve bunların içinde en kullanışlı olan mağaraları mesken edinmişlerdir. -Hatta; tıpkı bölgemizdeki Batman-Hasankeyf, Mardin-Dara gibi bazı yerlerde mağara kent tarzında yaşam alanları oluşturmuşlardır.

-İnsan yapımı meskenlerin ortaya çıkışı; tarımın başlatıldığı yerlerde ve Neolitik adı verilen Cilalı taş devrinde başlamıştır.

-Geleneksel tarzda yapımına başlanan mesken ve binalar ilk günden bu güne, bulundukları çevrenin yapı malzemelerinden ve yaşanan iklim şartlarının etkileri altında şekillenmişlerdir.

-Türkiyeye baktığımız zaman; orman bakımından zengin olan ve bol yağış alan Karadenizde geleneksel yapı malzemesi ahşaptır.

-Geniş bozkır topraklarıyla kaplanan ve yağışları az olduğu İç Anadolu'da ise; geleneksel ve genel yapı malzemesi, toprağın samanla karıştırılıp kalıplar şeklinde kurutulması sonucu elde edilen kerpiçtir.

-Güneydoğunun kurak yapısında da, Siirt çevresinde de görüldüğü gibi köy evleri, geleneksel tarzda toprak evlerden oluşuyorlar.

-Kurak ve sıcak olan bu bölgemizde, yağış az olduğu için ve kış şartları sert geçmediği için, çatı yapma ihtiyacı duyulmadan, düz damlı evler yapılmaktadır. Bu evlerin damları, yazın yatmak için ve ürün serip kurutmak için kullanılıyor.

-Dağlık ve soğuk Doğu Anadolu bölgelerimizde, yine Toros dağlarının kapladığı, Akdenizin dağlık kesiminde, özellikle yayla evlerinde; taş malzemesi yaygın biçimde kullanılmaktadır. Çünkü taş binalar, hem soğuğa ve hem de etkili yağışlara karşı daha dayanıklıdırlar.

-Mimari tarzlara baktığımız zaman; Karadeniz evlerinin tabandaki nem ve su baskınlarına karşın, yerden yüksek bir seviyeden itibaren inşa edildiklerini, ya da zemin kısmının önce taş yapıyla başlatılıp, üst bölümünün ahşap ile inşa edildiğini görürüz. -Doğu Anadolu'da evlerin toprağın ısısından faydalanmak için, adeta toprağa gömülü şekilde yapıldığını görüyoruz. Yine doğunun dağlık kesimindeki evlerin pencereleri; evler soğuk almasın diye gayet küçük yapılmaktadırlar.

-Güneydoğunun sıcağından korunmak için kubbeli yapıların devreye girdiği görüyoruz. Mesela Urfa-Harran'daki evler böyle yapılmıştır.

Kendine has mimarisiyle 'Harran evleri kubbeli evler şeklindedir.

-Siirt'te geleneksel mimariyle yapılan cas evler; sıcak yaz döneminde yalıtkan olan cas malzemesi sayesinde, serin bir ortam oluşturuyorlardı. Yine sıcağa karşı korunmak için evlerin tavanları yüksek kemerli ve kubbeli şekilde inşa ediliyordu, ki; hafif olan sıcak hava yükseğe çıkıp, odaların alt kısmı serin olsun diye.

-Ortadoğu'nun çöl ve sıcak karasal iklimlerinde camilerin kubbeli yapılmasının sebebi ve amacı da, camilerin içini serin tutmaktır.

-Siirt'te yöresel olarak 'hayl' adı verilen alçıtaşına benzer bilimsel olarak da; anhidrit adı verilen bir nevi tuzlu alçıtaşından, ocaklarında işlem gördükten sonra elde edilen cas; yegane yapı malzemesiydi. -Eski Siirt'in yerleştiği, yukarı Siirt mahallelerinde; evlerin duvar diplerinde ve küçük bahçelerinde bulunan kuyu sularının tatlı olmamasının sebebi, hayl taşlarından oluşan tabakaların içindeki karbonat ve tuzların eriyerek sulara karışmasıdır.

-Yine; eski Siirt mahallelerindeki sokakların dar yapılması ve evlerin bitişik nizamla sık ve sıkışık vaziyette yapılmasının amacı, kızgın yaz güneşinden korunmak için, binalar sayesinde gölgelik alanlar oluşturmaktır.

-Görüldüğü gibi, ev ve binaların geleneksel mimarileri; ahşap, taş, toprak, cas vs gibi, o çevrede bulunan, yapı malzemelerinin türüne ve soğuk, sıcak, yağışlı veya kurak tiplerdeki iklim koşullarına göre şekillenmiştir.